Przyczyny nieważności małżeństwa
Wokół procesów o stwierdzenie nieważności małżeństwa narosło wiele nieporozumień, które wynikają głównie z braku rzetelnych informacji.
W Kościele Katolickim nie udziela się rozwodów (błędne są więc określenia typu: "rozwód kościelny", "unieważnienie małżeństwa kościelnego" czy "unieważnienie sakramentu małżeństwa"), można natomiast, w przewidzianych przez prawo kanoniczne sytuacjach starać się o stwierdzenie nieważności małżeństwa bądź o dyspensę od małżeństwa zawartego a niedopełnionego. Po pozytywnym zakończeniu procesu istnieje możliwość ułożenia sobie życia w związku małżeńskim zgodnie z nauką Kościoła i własnym sumieniem.
Źródłem nieważności małżeństwa sakramentalnego mogą być trzy główne grupy powodów:
Przeszkody zrywające
Wiek
Zgodnie z kan. 1083 § 1 KPK/83, „nie może zawrzeć ważnego małżeństwa mężczyzna przed ukończeniem szesnastego roku życia i kobieta przed ukończeniem czternastego roku. § 2. Konferencja Episkopatu ma prawo ustalić wyższy wiek do godziwego zawarcia małżeństwa".Pokrewieństwo
Zgodnie z kan. 1091 § 1 KPK/83 „w linii prostej pokrewieństwa nieważne jest małżeństwo między wszystkimi wstępnymi i zstępnymi, zarówno prawego pochodzenia, jak i naturalnymi. § 2. W linii bocznej nieważne jest aż do czwartego stopnia włącznie. § 3. Przeszkoda pokrewieństwa nie zwielokrotnia się. § 4. Nigdy nie zezwala się na małżeństwo, jeśli istnieje wątpliwość, czy strony są spokrewnione w jakimś stopniu linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej”.Powinowactwo
Zgodnie z kan. 1092 KPK/83, „powinowactwo w linii prostej powoduje nieważność małżeństwa we wszystkich stopniach”.Różna Wiara
Zgodnie z kan. 1086 § 1 KPK/83, „nieważne jest małżeństwo między dwiema osobami, z których jedna została ochrzczona w Kościele Katolickim lub była do niego przyjęta i nie odłączyła się od niego formalnym aktem, a druga jest nieochrzczona. § 2. Od tej przeszkody można dyspensować tylko po wypełnieniu warunków, o których w kan. 1125 i 1126. § 3. Jeśli podczas zawierania małżeństwa strona była powszechnie uważana za ochrzczoną albo jej chrzest był wątpliwy, należy domniemywać, zgodnie z kan 1060, ważność małżeństwa, dopóki w sposób pewny nie udowodni się, że jedna strona była ochrzczona, druga zaś nieochrzczona”.Impotencja a Niepłodność
Zgodnie z kan. 1084 § 1 KPK/83, „niezdolność dokonania stosunku małżeńskiego uprzednia i trwała, czy to ze strony mężczyzny czy kobiety, czy to absolutna czy względna, czyni małżeństwo nieważnym z samej jego natury. § 2. Jeśli przeszkoda niezdolności jest wątpliwa, czy wątpliwość ta jest prawna czy faktyczna, nie należy zabraniać zawarcia małżeństwa ani też, dopóki trwa wątpliwość, orzekać jego nieważności. § 3. Niepłodność ani nie wzbrania zawarcia małżeństwa, ani nie powoduje jego nieważności, z zachowaniem przepisu Kan. 1098”.Święcenia
Zgodnie z kan. 1087 KPK/83, „nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy otrzymali święcenia”.Wieczysty publiczny ślub czystości
Zgodnie z kan. 1088 KPK/83, „nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy są związani wieczystym ślubem publicznym czystości w instytucie zakonnym”.Małżonkobójstwo
Zgodnie z kan. 1090 § 1 KPK/83, „kto ze względu na zawarcie małżeństwa z określoną osobą, zadaje śmierć jej współmałżonkowi lub własnemu, nieważnie usiłuje zawrzeć to małżeństwo. § 2. Nieważnie również usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy poprzez fizyczny lub moralny współudział spowodowali śmierć współmałżonka”.Węzeł Małżeński
Zgodnie z kan. 1085 § 1, KPK/83, „nieważnie usiłuje zawrzeć małżeństwo, kto jest związany węzłem poprzedniego małżeństwa, nawet niedopełnionego. § 2. Chociaż pierwsze małżeństwo było nieważnie zawarte lub zostało rozwiązane z jakiejkolwiek przyczyny, nie wolno dlatego zawrzeć ponownego małżeństwa, dopóki nie stwierdzi się, zgodnie z prawem i w sposób pewny, nieważności lub rozwiązania pierwszego”.Uprowadzenie
Zgodnie z kan.1089 KPK/83, „nie może być ważnie zawarte małżeństwo pomiędzy mężczyzną i kobietą uprowadzoną lub choćby przetrzymywaną z zamiarem zawarcia z nią małżeństwa, chyba że później kobieta uwolniona od porywacza oraz znajdując się w miejscu bezpiecznym i wolnym, sama swobodnie wybierze to małżeństwo”.Przyzwoitość publiczna
Zgodnie z kan. 1093 KPK/83, „przeszkoda przyzwoitości publicznej powstaje z nieważnego małżeństwa po rozpoczęciu życia wspólnego albo z notorycznego lub publicznego konkubinatu. Powoduje zaś nieważność małżeństwa w pierwszym stopniu linii prostej między mężczyzną i krewnymi kobiety i odwrotnie”.Pokrewieństwo prawne
Zgodnie z kan. 1094 KPK/83, „nie mogą ważnie zawrzeć małżeństwa ze sobą ci, którzy są związani pokrewieństwem prawnym powstałym z adopcji, w linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej”.Wady zgody małżeńskiej
Brak wystarczającego używania rozumu
Kan. 1095 KPK/83, „niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy: 1° są pozbawieni wystarczającego używania rozumu”.W literaturze podkreśla się, iż przytoczony kanon stanowi m. in. o takich sytuacjach, w których mamy do czynienia z niedorozwojem lub uszkodzenie mózgu bądź z odurzeniem lub zamroczeniem w czasie zawierania małżeństwa.
W celu bliższego poznania charakterystyki tego tytułu nieważności małżeństwa zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
Poważny brak rozeznania oceniającego co do praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przyjmowanych i przekazywanych
Kan. 1095 KPK/83, „niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy: 2° mają poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych”.Poważny brak rozeznania oceniającego przybiera różne postaci i najczęściej wywoływany jest poważnymi zaburzeniami osobowości, chorobami psychicznymi lub innymi dysfunkcjami w sferze psychicznej stron.
W celu bliższego poznania charakterystyki tego tytułu nieważności małżeństwa zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
Niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej
Kan. 1095 KPK/83, „niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy: 3° z przyczyn natury psychicznej nie są zdolni podjąć istotnych obowiązków małżeńskich”.Niezdolność jest jednym z najczęściej przywoływanych tytułem nieważności małżeństwa. W ramach tego tytułu nieważności małżeństwa należy wykazać przyczynę natury psychicznej, która istniała przynajmniej w dniu ślubu, była stosunkowo poważna oraz miała stosunkowo trwały charakter.
W celu bliższego poznania charakterystyki tego tytułu nieważności małżeństwa zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
Wiedza minimalna
Kan. 1096 § 1 KPK/83, „do zaistnienia zgody małżeńskiej konieczne jest, aby strony wiedziały przynajmniej, że małżeństwo jest trwałym związkiem między mężczyzną i kobietą, skierowanym do zrodzenia potomstwa przez jakieś seksualne współdziałanie. § 2. Po osiągnięciu dojrzałości nie domniemywa się takiej ignorancji”.W celu bliższego poznania charakterystyki tego tytułu nieważności małżeństwa zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
Błąd co do osoby
Kan. 1097 § 1 KPK/83, „błąd co do osoby powoduje nieważność małżeństwa - błąd co do tożsamości fizycznej lub przymiotu rozciągniętego na osobę”.Błąd co do przymiotu osoby bezpośrednio i zasadniczo zamierzony
Kan. 1097 § 2 KPK/83, „błąd co do przymiotu osoby, chociażby był przyczyną zawarcia małżeństwa, nie powoduje nieważności małżeństwa, chyba że przymiot ten był bezpośrednio i zasadniczo zamierzony”.W celu bliższego poznania charakterystyki tego tytułu nieważności małżeństwa zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
Błąd co do przymiotów małżeństwa - jedności, nierozerwalności oraz sakramentalności determinujący wolę
Kan. 1099 KPK/83, „błąd co do jedności lub nierozerwalności albo sakramentalnej godności małżeństwa nie narusza zgody małżeńskiej, chyba że determinuje wolę”.W celu bliższego poznania charakterystyki tego tytułu nieważności małżeństwa zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
Symulacja całkowita
Kan. 1101 § 1 KPK/83, „domniemywa się, że wewnętrzna zgoda odpowiada słowom lub znakom użytym przy zawieraniu małżeństwa. § 2. Jeśli jednak jedna ze stron albo obydwie pozytywnym aktem woli wykluczyłyby samo małżeństwo zawierają je nieważnie”.W celu bliższego poznania charakterystyki tego tytułu nieważności małżeństwa zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
Symulacja częściowa - czyli np. wykluczenie potomstwa, wykluczenie jedności, wykluczenie wierności, wykluczenie nierozerwalności
Kan. 1101 § 1 KPK/83, „domniemywa się, że wewnętrzna zgoda odpowiada słowom lub znakom użytym przy zawieraniu małżeństwa. § 2. Jeśli jednak jedna ze stron albo obydwie pozytywnym aktem woli wykluczyłyby jakiś istotny element małżeństwa, albo jakiś istotny przymiot, zawierają je nieważnie”.W celu bliższego poznania charakterystyki tego tytułu nieważności małżeństwa zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
Zgoda warunkowa
Kan. 1102 § 1 KPK/83, „nie można ważnie zawrzeć małżeństwa pod warunkiem dotyczącym przyszłości. § 2. Małżeństwo zawarte pod warunkiem dotyczącym przeszłości lub teraźniejszości jest ważne lub nie, zależnie od istnienia lub nieistnienia przedmiotu warunku. § 3. Warunek zaś, o którym w § 2, nie może być godziwie dołączony, chyba że za pisemną zgodą ordynariusza miejsca”.W celu bliższego poznania charakterystyki tego tytułu nieważności małżeństwa zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
Przymus i bojaźń
Kan. 1103 KPK/83, „nieważne jest małżeństwo zawarte pod przymusem lub pod wpływem ciężkiej bojaźni z zewnątrz, choćby nieumyślnie wywołanej, od której, ażeby się uwolnić, zmuszony jest ktoś wybrać małżeństwo”.W celu bliższego poznania charakterystyki tego tytułu nieważności małżeństwa zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
Podstępne wprowadzenie w błąd
Kan. 1098 KPK/83, „kto zawiera małżeństwo, zwiedziony podstępem, dokonanym dla uzyskania zgody małżeńskiej, a dotyczącym jakiegoś przymiotu drugiej strony, który ze swej natury może poważnie zakłócić wspólnotę życia małżeńskiego, zawiera je nieważnie”.W celu bliższego poznania charakterystyki tego tytułu nieważności małżeństwa zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
Wady formy kanonicznej
Wady formy kanonicznej jaka winna być zachowana przy zawieraniu małżeństwa zostały uregulowane w kann. 1108 – 1123 KPK/83.
W celu bliższego poznania problematyki formy zawarcia małżeństwa w prawie kanonicznym zachęcamy do zapoznania się z poniższym artykułem
